Hitz egiteak bizitzak salbatzen dituenean

Gaur egun suizidioa da heriotza ez naturalaren kausa nagusia munduan. Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) azken datuen arabera, urtero 700.000 pertsona inguruk beren burua hiltzen du; hau da, 100 heriotzatik bat suizidioagatik izaten da, eta, beraz, "urtero pertsona gehiagok galtzen dute bizia GIB, paludismoa, bularretako minbizia edo gerra eta hilketengatik baino", erakundearen esanetan.

Espainiako Estatuan, guztira 3.941 pertsonak egin zuten beren buruaz beste 2020an, Espainiako Estatistikako Institutu Nazionalaren (INE) azken zifren arabera; horietatik, 181 Euskadin eta 44 Nafarroan. Edo, bestela esanda: egunero 11 pertsona hil ziren urte horretan bere buruaz beste eginda Espainiako Estatuan; astean lau Hego Euskal Herrian.

Suizidioa gaixotasun mentalen baten presentziarekin lotu dute hainbat ikerketek, baina hori ez da arrazoi bakarra. Julia Rosa Bilbao IMQko psikiatrak azaldu duenez, krisi-egoerak pairatzen dituzten eta aurre egiteko gai ez direla sentitzen duten pertsonen kasuak daude, "hala nola osasun-arazoak, arazo ekonomikoak, pertsonen arteko harremanak, bulling-a, sexu-abusuak, egoera psikologikoak, isolamendua, etsipena, galerak eta abar luze bat".

Suizidioa oso konplexua da, eta ez da faktore bakar baten ondorio. Hala ere, arazo horri erantzuten dion patroirik ez badago ere, "horrek ez du esan nahi ez dakigunik zer egin kausa horiek eragindako heriotzak prebenitzeko", azaldu du Andoni Anseanek, Suizidioa Prebenitzeko Espainiako Fundazioko presidenteak.

Sintomak edo alerta-seinaleak

Pertsona bakoitza bakarra da, eta, beraz, bakoitzak modu ezberdinean sentitzen du. Hori dela eta, alerta-seinaleak desberdinak dira kasu bakoitzean, "baina komunean gordetzen dute aldaketak gertatzen direla adierazpenetan, jarreretan, portaeretan, ohituretan edo emozioetan", azpimarratzen dute adituek. Aldaketa horiek guztiek pentsarazten dute "zerbait gertatzen ari dela", beraz, garrantzitsua da aldaketa horietaz ohartaraztea eta horietaz galdetzea.

Ildo horretan, bere buruaz beste egin duten pertsonen Nafarroako Besarkada-Abrazo elkartearen sortzaileetako bat, Elena Aisa, bere buruaz beste egitea pentsatzen ari den pertsonaren ondoan egotearen alde agertu da. Bere esanetan, kasu askotan zaila izan daiteke pertsona horrek pairatzen duen sufrimendua ulertzea, "ez baita beharrezkoa trauma bat izatea zure buruaz beste egin nahi izateko, sufrimendua % 100 subjektiboa baita, eta suizidioa horixe da: sufrimenduagatik hiltzea".

Nafarroako elkarteak salatu duenez, "gizarteak sufrimendua ukatzen du, gizakiaren ahultasuna dela uste du. Eta ez dugu ulertzen sufrimendua gizaki izatearen berezko zatia dela". Ildo horretan, Aisak gogoratu du azterlan batzuek ikusi dutela biztanleriaren % 50ek suizidioa buruan izan duela bizitzako uneren batean, intentsitate ertain-larri batean. Maila izugarria da, eta inork ez du horretaz hitz egin nahi. Gaia isilarazita dago".

Osasun publikoko arazoa

Suizidioak ez dira kasu isolatu eta indibidualak, gizarte eta osasun publikoko arazo bat baizik. "Suizidioak eragindako heriotzez gain, gertakari horiek beste 25.000 pertsonari eragiten diete urtean. Horri gehitu behar zaizkio saiakerak, 80.000 inguru urtean Espainiako Estatuan, eta ideia suizidari, norainokoa den ez dakigun arren, 3 milioi pertsona inguru kalkula genitzake", Anseanen esanetan. Horregatik, aditu horren ustez, pandemiaz gain, "eragin epidemiologiko hori eta horrek sortzen duen sufrimendu kolektibo eta indibiduala, ziurrenik, etorkizun hurbilean aurre egin behar diogun osasun- eta gizarte-larrialdi handiena izango da".

Egoera horren aurrean, Besarkada-Abrazo elkarteak salatu du "arduragabekori politikoa" dela gobernu batek ere ez izana erabaki suizidioa prebenitzeko estatuko planik egitea, "halako planek bizitzak salbatzen dituztelako". Euskadin eta Nafarroan osasun mentala hobetzeko eta suizidioa prebenitzeko estrategiak daude martxan; hala ere, Aisak uste du prebentzio horrek integrala izan behar duela, "sektore guztiak hartuz, ez bakarrik osasun mentalean, eta herritar guztiei zuzendua".

Prebenitzeko, hezi

Ildo horretan, Suizidioa Prebenitzeko Espainiako Fundazioko presidenteak azaldu du hiru prebentzio mota daudela: prebentzio unibertsalaren maila, biztanleria orokorrari zuzendua; maila selektiboa, arrisku-kolektiboei begirakoa; eta beste bat, dagoeneko ideiak edo suizidio-saiakerak dituzten pertsonentzat.

Lehenengo moten artean daude, besteak beste, gizartea kontzientziatzeko kanpainak, komunikabideen bidezko informazioa, bitarteko hilgarrietarako sarbidea mugatzea edo prebentzio-planak egitea. Horri lotuta, adituek gogoratu dute, jendeak suizidioaren ideiei buruz hitz egiteak hori egitera bultzatzen duela uste badu ere, hori ez dela egia. "Hedabideak, adibidez, lehen mailako prebentzio-eragileak dira. Herritarrak eta erakundeak jarrera suizidaren eta prebentzioaren garrantziaz sentsibiliza ditzakete, besteak beste, laguntza-baliabideei buruzko informazioa emanez eta gainditze-testigantzak erakutsiz", Anseanek azaldu duenez.

Bigarrenen artean, prebentzio-neurriak daude, bai ikastetxeetan, bai adinekoen gizarte-zentroetan, espetxeetan edo bestelako arrisku-populazioetan. "Gure emozioen mapa eta horiek kudeatzeko modua erakutsi behar ditugu. Hezkuntza emozionala derrigorrezkoa izan beharko litzateke eskoletan, eta hori oso urrun dago ikustetik. Horrekin askoz hobeto ezagutuko genuke nola pentsatzen eta sentitzen dugun, eta nola aurre egin diezaiekegun barneko eta gizarteko arazoei modu osasuntsu eta egokitzailean".

Azkenik, hirugarren mailan sartzen dira asistentzia-maila guztietako osasun-arreta (lehen mailako arreta, emergentzietakoa, larrialdietakoa edo osasun mentalekoa) eta berariazko arreta-baliabideak, hala nola 024 linea, jokabide suizidari arreta ematekoa. "Hitz egiteak tentsioa arindu dezake eta min hartzeko edo hiltzeko arriskua murriztu dezake; eta hori izan daiteke pertsonak asmo autosuntsitzaile horiek aztertzeko eta beste irteera bat bilatzeko duen aukera bakarra", ziurtatu du IMQko psikiatrak.

"Prebentzio-planek funtzionatzen dute", ziurtatzen du Aisak Besarkada-Besarkada elkartetik: "Mota horretako planak ezarri diren herrialde guztietan, heriotza-zifrak jaitsi egiten dira. Jendeak bizi nahi du. Nire semeak bizi nahi zuen, bere baliabide guztiak agortu zituen eta bere buruaz beste egitea erabaki zuen, ezin zuelako horrela jarraitu. Pertsona ororen bultzada bizitzea da; beharra bizitzea da".