Mikel Gurrea: "Ikusle bakoitzak bere harreman propioa sortu behar du pelikularekin"

Nerabezaroaren eta helduaroaren arteko muga, kirol eskalada eta euskal gatazka. Hiru elementu horiek harilkatu ditu Mikel Gurrea zinemagileak (Donostia, 1985) "Heltzear" hamazazpi minutuko istorio handian.

Donostian 2000. urtean girotutako filmari fisikotasuna eta izerdia dario, Sara protagonistak (Haizea Oses) hormetan gora egiten dituen igoerei oso gertutik jarraituta, baina hausnarketarako hauspo ere bada film arrakastatsua (Veneziako zinemaldian inoiz lehiatu den euskarazko lehen lana da, eta Kimuak katalogorako ere hautatu dute), ikuslearenganako gurasokeriari itzuri erabatekoa eginez ikusle adina gogoeta-bide irekitzen baititu pelikulak, oso modu sotil, iradokitzaile eta erakargarrian.

Hain zuzen ere, Veneziatik bertatik erantzun zien gure galderei Gurreak, bere lana Donostiako Zinemaldian erakutsi aurretik, lehen emanaldi publikoaren aurretik "urduri, irrikan eta pozik".

Kimuakerako aukeratua, Veneziako jaialdian eta Donostiako Zinemaldian lehian… Espero zenuen horrelako oniritzirik "Heltzear" film laburrarekin?

Ez, ez nuen espero. 2020ko udan nire lehenbiziko film luzea grabatzekotan ginen, baina pandemia etorri zen eta aurreprodukzio osoa eten behar izan genuen, gerora grabatu dugun film hau udan bakarrik egin zitekeelako.

Tarte horretan zerbait egiteko beharra sentitzen nuen, eta urteak neramatzan "Heltzear"en muina garatzen. Beraz, orduan egin genuen.

Horregatik, filmarekin etorri den guztia sorpresa atsegina izan da; are gehiago, ez genuelako ezer espero. 

'Heltzear'

Eskalada, nerabezaroaren eta helduaroaren arteko muga eta euskal gatazka dira filmaren hiru zutabe tematikoak. Nola otu zitzaizun hirurak harilkatzea?

Nire biografiaren hiru ezaugarri nabarmen dira, eta nire biografian oinarritu naiz erabateko fikzio bat sortzeko. Ni ez naiz egoera horietan egon, baina hiru geruza horiek badaude nire oroimenean.

2000. urtean, euskal gatazkak gure testuinguru soziopolitikoa zeharkatzen zuen, eta, paradoxala dirudien arren, gatazka eta bizitza, bere zentzurik zabalenean, eskutik helduta doaz; bestalde, nerabezaroa agertzen da, aldaketa aro nagusi gisa, 15 urte bainituen 2000. urtean; eta azkenik, kirol eskalada dago, 15 urte nituenetik 18 bete nituen arte oso sakon bizi izan nuen kirola baita.

Intuizio baten bitartez, pentsatu nuen hiru geruza horiek harremanetan jarriz gero zer iradoki zitekeen. Ikuslea zein den, gauza bat edo beste proposatuko dio, eta hori interesatzen zitzaidan.

Askotan, absentziak idealizaziora bultzatzen gaitu, baina Sarak, filmeko protagonistak, ez du Beñat nebaren oroitzapen hobengaberik, nahiz eta falta nabaritu. Indar handia jarri duzu hori erakusteko eta sinplifikazioa saihesteko, ezta?

Bai. Filmak ez dizu esaten zehatz-mehatz Beñat neba non dagoen, zer paper edo inplikazio izan duen euskal gatazkan, nahiz eta badakigun gatazkak Beñat letra larriz zeharkatu duela. Ez dakigu bizi den, hil den, preso dagoen…

Benetan dakiguna da Sarak neba faltan botatzen duela, baina baita nebaren oroitzapenak aztoratu egiten duela ere. Kontraesanak ditu.

Filmak hainbat proposamen egiten dizkio ikusleari, sotilki, eta honek bete behar du zuk zuzendari gisa egin diozun gonbita. Nola zaindu duzu gehiegi ez esateko arriskua saihestearen eta ikuslea akuilatzearen arteko oreka?

Nire sinesmena eta hautua da ikusleria argia dela, ikusleak sortzaileak baino gehiago dakiela eta bakoitzak bere harreman propioa sortu behar duela pelikularekin. Hori praktikan jartzeko, soilera jo nuen pelikulan.

Oso gutxi erakusten da, oso gutxi ikusten da. Sara ikusten dugu, eskalatzen. Eta horrek pelikula bat egiten du? Bada, beste bi geruzekin harremanetan jartzen duzunean, metafora posible guztiak ateratzen dira.

Beraz, bai, gakoa da zer esan eta zer ez. Baina gezurra esango nizuke pelikularen ardatza den off ahotsean edizio asko dagoela esanez gero. Bakarrizketa bat izango balitz bezala idatzi nuen, eta, neba-arreben arteko elkarrizketa izanik, gauza asko ez dira aipatzen.

Zinemak istorioak esplikatu beharra du askotan, eta gehiegi azaltzen dira, esplizituegiak izaten gara. Baina harremanetan zintzotasun emozionala dagoenean, ez duzu horrenbeste aipatzen ekintza edo tokia zehatz-mehatz, horrek eragiten dizuna baizik. Niretzat, hor zegoen muina.

Ikusleari ematen diozun erantzukizun eta askatasun horren ondorioz, igarri duzu interpretazio oso ezberdinik filmaren aurrean, ikusleak euskal gatazkarekin duen harremanaren arabera, esaterako?

Hori izan zen apur bat zalantzarik handiena muntaketa prozesuan. Pelikularen % 75 prest genuenean, ireki egin genuen eta lagunei eta kolaboratzaileei pasatu genien, oso bizipen eta esperientzia ezberdinetako euskal herritarrei, Estatuko jendeari eta atzerriko jendeari: norvegiar bat, irlandar bat, Irango bat, Libanoko batzuk…

Hau esan genien: "Filma ikusi eta berehala utzi, mesedez, audio mezu bat WhatsAppen, eta esan zer ikusi duzuen". Eta oso polita izan da. Harrigarria izan da zenbateraino guztiek bat egin duten sentsazioan.

Gehientsuenek identifikatu zituzten gakoak. Denek identifikatu zuten Sarak Beñat maite zuela, faltan botatzen zuela eta Beñaten figurak barne gatazka bat eragiten ziola, amaieran ez erabat baina apur bat baretu zena. Eta hori zen filmarekin bilatzen genuena. Gu ase ginen, eta horrela utzi genuen.

'Heltzear'

Haizea Oses eskalatzailea eta aktore ez-profesionala da filmeko protagonista erabatekoa, Sara. Nola aurkitu zenuen eta zerk konbentzitu zintuen filmaren gidaritza berari emateko?

Hasiera batean, "Heltzear" existitzen ez zenean, nire biografian oinarritutako film luze baterako proiektua nuen. Azkenean, "Suro" nire hurrengo film luzea tartean sartu zen, eta lehen proiektu hori bazter batean gelditu zen.

Hala ere, idazten ari nintzela, Euskal Herriko rokodromo, boulder, gaztetxe eta frontoi atzealde guztietan ibili ginen gazte eskalatzaileak eta beraien kultura ezagutzeko. Aretxabaletako teknifikazio zentroan orduan 12 urte zituen neskato bat ezagutu genuen, Haizea, baina film horretarako ezin izan genuen berarekin ezer egin pertsonaia nagusiago baten bila ari baikinen.

Haizea Oses ('Heltzear')

Dena dela, zer adierazkorra eta kamerarekin zer ausarta zen komentatu genuen. Gero, "Heltzear" idazten hasi nintzenean, berarekin gogoratu nintzen, elkarrizketa bat izan genuen, berehala konturatu nintzen zeukan hura oraindik ere bazeukala, eta lanean hasi ginen.

"Suro" film luzea filmatu duzu Katalunian udan. Zer aurreratu diezagukezu proiektu horren inguruan?

Abuztuaren 19an amaitu genuen filmatzen, bost astez Gironako Alt Empordà eskualdean lan egin eta gero. Istorioak hau kontatzen du: hogeita hamar urte inguruko Bartzelona hiriko bikote batek masia batera bizitzen joatea erabakiko du, beren idealekin lotuago dagoen bizimodu bat izateko: garbiagoa, justuagoa, jasangarriagoa…

Baina etxea berritzeko dirua beharko dute, eta bere lurretan artelatzak daudela jakingo dute. Horrek proiekzio komun batetik bi begirada izatera eramango ditu, eta Ivanek eta Elenak era ezberdinean ikusiko dute beren errealitate berri hori.

Donostiarra izanik, zer esan nahi du zuretzat Zinemaldian parte hartzeak? Nola bizi ohi duzu Zinemaldia eta nola uste duzu biziko duzula aurtengoa?

Oso hunkigarria da niretzat, poztasun oso berezia ematen dit. Hein handi batean, zinemagilea banaiz familiak zaletasun hori pasatu didalako da, baina baita donostiarra naizelako eta Zinemaldia gaztetatik bizi izan dudalako ere.

Gaztetatik epaimahai gaztearen inguruan ibili naiz, Donostian bestela ikusi ezingo zitezkeen pelikulak ikusi ditut Zinemaldian, Ikusmira Berriak Zinemaldiaren garapen programan parte hartu dut "Suro" filmarekin…

Niretzat gure film txikitxoa Zabaltegi-Tabakalera sailean lehian izatea oso berezia da, eta, gainera, lantalde osoarekin partekatu ahal izango dugu.