Koldo Amestoy: 'Edozein ipuinetan, egiazko oinarria xerkatzen dut'

Koldo Amestoy (1952, Arrueta, Nafarroa Beherea) ipuinlari ezaguna Euskal Herriko ahozkotasunaren ordezkari bilakatua da munduan zehar. Ipuin zaharren bildumetan mamia harturik, kontakizunak gaurkotzen ditu eta sorkuntzak moldatzen. Bere ibilbide atipikoaren bidez, Koldo Amestoy-k kondatzen digu mutil herabe baten itxuraldatzea eta ipuin baten sortze prozesua. Xehetasun gehiago (elkarrizketaren grabaketa, argazkiak, loturak...): eitb.eke.org

Etxe-teknikari eta antzerkizale
K.A.: Ni Arruetan, Donapaleu eta Bidaxune arteko herri ttipi hortan, sortua naiz duela 57 urte. Aita bide konpongile zen eta ama etxean. Donapaleun egin ditut ikasketak eta ondotik Angelun, etxe-teknikari bezala. 17-19 urtetan, langile gisa denetarik egin dut: hargin, zurgin...
Memento berean, hasi da ene ixtorio guzia. Ni, mutiko herabea naiz. Lizeoan, lagun batek, eskutik hartuta, antzerki klubara ereman ninduen. Pentsa! Nik ez nakien zer zen antzerkia! Mundu hortan sartu nintzen, buru-belarri, eta loriatu nintzen. Atxeman nuen aterabide bat ene herabetasunatik ateratzeko, jenden aitzinean zerbeit egiteko. Bizi behar bainuen, Hazparnera hurbildu nintzen etxegintzan planak egiteko. Lanarekin batean ikastaldiak egin nituen: antzerki, Afrikako dantza, kantu, denetarik, plazerrez eta kuriostatez, taula gaineko elemento hori ezagutu nahian.

AEKko arduradun eta irratilari
K.A.: 1980 urte inguruan, Iparraldeko AEKko arduradun izan nintzen bi urtez. Bilboko kideekin AEK elkartea muntatzen arizan ginen. Radio Adour Navarre, lehen irrati librean ere lan egin nuen. AEKko saio bat ematen ginuen euskaraz. Hor hasi nintzen kondatzen.

Txotxongiloetatik kontakizunera
K.A.: Emeki-emeki, txotxongiloak lantzera hurbildu nintzen, eta horien bidez ipuina. Ipuin batek badu ja egitura bat, hasiera, koropiloa, bukaera. Txotxongilo ikuskizun batentzat banuen pasta. Txotxongiloak utzi eta, ipuina gelditzen zitzaitan. Hasi nintzen orduan ipuinak ikertzen, delako "psychanalyse des contes de fées" barnatzen, eta azkenean kondatzen.

Kontalariaren lehen urratsak
K.A.: Kondatu nuen lehen aldikoz udaleku batean, Bidarrain. 25-26 urte nituen. 1983an, parte hartu nuen ipuin festibal batean Dordogne eskualdean. Mundu guztiko kontalariak gurutzatu nituen, Egiptokoak, Afrikakoak, ... Ikusi nuen jende helduei kondatzen zutela. Ordu arte, enetzat, ipuina haurrentzat zen. Parte hartu nuen, frantsesez lehen aldiz, kiskun-kaskun. Euskal Herrian, euskaraz ari nintzen. Poliki-poliki, bi hizkuntzak erabiltzen hasi nintzen. Ohartu nintzen hizkuntza bakoitzean lan berezi bat behar nuela egin. Urte hartan beraz, 1983an, erabaki nuen kondalari bezala abiatzea.

Zer da zuretzat ipuin bat?
K.A.: Ipuina, halako parabisu bat, xoko berezi bat, altxor bat da. Badira parabisu eta baratze desberdinak, enetzat perla batzu direnak. Ipuinak badu bere nortasuna, bere funtzioa, batzutan ezkutua, behar bada anitz kondatua izan delako.Kondatzerakoan, irudiak baditut nere gogoan. Komentatzen ditut, eta komentatzerakoan, beste batzu sortzen. Jende bakoitzak bere irudiak baditu. Guri da jendeari bere irudien egiteko eta apaintzeko denbora uztea. Erraten digute: "Ah milesker! Utzi gaituzu gure ametsetan!". Pertsonai bat aipatzerakoan, ez gira gehiegi detailletan sartzen. Itxura eman eta, jendeak ematen dio bere kolorea, ritmoa, nahi duen guztia. Hortarako, ipuin batean, ixiltasunak badu bere garrantzia.Lotan diren ipuinei, gehienetan liburuetan bilduak, bizia berriz ematen diegu.

Ipuin sortzaile eta berritzaile
K.A.: Bai, ipuinak sortzen ditut, asmatzen, idazten eta beste ipuinekin nahasten. Ipuin herrikoietan ere gaurko ikuspegi bat ematen dut. Euskal memoriari eta munduko ipuinen unibertsoari zor dugu ixtorioaren haria atxikitzea. Baina aparteko gauzatxo eta irudi batzu gehitu, beste pista batzuetarik urrundu eta berriz jin ixtoriara: askatasun handia badugu ipuina kondatzerakoan, behar bada bestek ez dutena. Hitz desberdinak ditugu, ritmoa eta kondatzeko manera diferenta. Uste dut horrela gaurkotasun bat ematen diotala ipuinari, jendearekin lotura atxikitzeko.

Ipuinaren musika berezia
K.A.: Egia da, ipuinak berak badu, edo zuk ematen diozu, ritmo bat. Ematen dizu gogoa giro horri luzapen bat emateko, musikari batekin edo kantari batekin egin dezakezuna, elkarlan batean. Adibidez, "In vino fabula" ikuskizunean, arnoaren inguruko idazlanak bildu ditut eta moldatu. Pantxix Bidart kantariarekin idatzi ditugu olerki batzu eta ikusi dugu nola kantuak testoari lotzen ahal ginituenez. Bikote baten lana bilakatzen da, musika eta ipuinaren arteko uztarketa. Grazia berezia ematen dio ikuskizunari, inprobisaketari lekua utziz, atseginez jostatuz.

''Biribilketa''
K.A.: Ikuskizun berri bat lantzen ari naiz, azaroaren 5ean Hazparnen estreinatuko duguna. Pascale Lascano koreografoak urrats batzu eginen ditu baina ez da dantza ikuskizun bat. Lehenik ixtorio bat da, luma beltz bitxi batena.
Biribilketa, dantza baten musika da eta, aldi berean, espirala deitzeko hitza. Dantza hortan, jende kate bat gidari batekin sartzen da halako espiral batean, eta berriz ateratzen. Aspalditik ari nintzen: "Zendako jendea biltzen da, ateratzen, joaten beste zentro une baten bila?". Mundu guztian badira holako dantzak. Chiapasen, "danza del caracol" deitzen dute, orenak eta orenak ari dira horrela dantzan. Beti aitzina doa "caracol" hori, zentroa lekuz aldatuz.
Biribilketa dantza hori aurkezten dut, magia hortan sartzen naiz, urrats batzu egiteko ere gogoa nuela. Edozein ixtorioetan, egiazko oinarria xekatzen dut. Sinbolismoa oso inportanta da enetzat, laguntzen nauelako, indar edo keinu horiek hortxe ditugulako aspalditik orai arte, eta gerora ereman behar ditugunak bizirik.