Bisurteak, zergatik?

Gaur otsailaren 29a da; 2016a bisurtea da, beraz. Berezitasun hau lau urterik behin gertatzen da, eta egutegiaren ezberdintasunak zuzentzera dator.

Urte bakoitzak 365 egun ditu, baina baita zenbatzen ez diren 5 ordu eta 48 minutu ere. Ondorioz, lau urterik behin egun bat gehitu beharra dago, eta, hortaz, 366 egun ditu.

Bisurtea latinetik datorren adiera da: bis sextus dies ante calendas martii (seigarren eguna martxoa baino lehen). Julio Zesarrek otsailaren 23 eta 24 artean beste egun bat tartekatu zuen.

Calendas, nonas eta idus

Juliotar egutegian otsailaren 24a martxoko kalendetako (hilabeteko lehen eguna) seigarren eguna zen. Erromatarrek ez zituzten egunak martxoaren 1etik 31ra zenbatzen, hiru data bakarrik zituzten erreferentzia: kalendak, nonak eta idusak. Zenbatzeko erreferentzia eguna hartzen zuten (kasu honetan, martxoaren 1a).

Egutegi gregorianoan, egun estra hori otsailaren amaieran jarri zuen Gregorio XIII.a aita santuak. Hala, 28 egun izatetik 29 izatera pasatu zen.

Lautan zatigarriak

Bisurtea zein den erabakitzeko ‘arauei’ dagokienez, laurekin zatigarriak ziren urte guztiak hartzen ziren bisurtetzat juliotar egutegian. Gregorianoan ere, bisurteak laurekin zatigarriak diren urteak dira, baina 100ekin zatigarriak direnak kenduta. Hala ere, badago salbuespen bat: urte bat 100ekin eta 400ekin zatigarria bada, orduan bisurtea da.

Mende amaierako urteak eta bukaeran 00 dutenak (mendea 4ren multiplo ez denean) baztertzen ditu sistemak, adituek azaldu dutenez.

K.a. 49. urtean hasi zen

Bisurtekoaren egun estraren historia K.a. 49 urtean hasi zen, Julio Zesar buruzagiak egutegi bikaina Kleopatra faraoiaren lurraldean, Egipton, aurkitu zuenean. Egutegi erromatarra desfasez josita zegoen.

Orduan, Alexandriako Sosigenesen eskuetan utzi zuen juliotar egutegia diseinatzeko ardura. Sosigenes astronomoa, matematikaria eta filosofoa zen.

Desfase naturala

Egutegi horrek 365 egun zituen eta egun bat gehiago lau urterik behin, Lurrak Eguzkiaren inguruan ematen duen bira sinkronikoa ez denez desfase natural bat sortzen delako.

Egutegi erromatarrak pilatuta zituen desfaseen ondorioz, K.a. 46. urtea historiako luzeena izan zen: 445 egun. Ezohiko urte horri “juliotar urtea” edo “anabasaren urtea” deitu zioten, Wikipediak jasotako azalpenaren arabera.

Sothis izarraren agerraldia lau urterik behin egun bat atzeratzen zela bazekiten egiptoarrek, urte berriari hasiera emanez. Hala ere, 200 urte lehenago, Kanopeko kontzilioan, erreforma egin ahal izan zutenean, egiptoarrek ez zuten aldatu apaizen eta politikarien arteko borrokengatik.

Egutegi hori ofiziala izan zen mende askotan. Nizeako kontzilioan Sosigenesen hanka-sartze bat zegoela ohartarazi zuten, baina ez zuten zuzentzeko ezer egin 1582ra arte, egutegi gregorianoa finkatu arte.